Tantra is de afgelopen jaren bij een steeds groter publiek bekend geworden. Veel mensen in de Westerse wereld interpreteren Tantra als een leer of een filosofie waar seks een belangrijke plaats inneemt. Vaak wendt men zich tot een Tantra boek of probeert men een Tantra cursus als men problemen in een relatie ondervindt, niet zelden wanneer deze met seks te maken hebben. Tegelijkertijd komt Tantra vaak in een negatief dagbeeld te staan wanneer een Tantra-therapeut ook daadwerkelijk seksuele handelingen verricht. De visie en kennis rondom tantra is vertroebeld en vaak onjuist.

In dit artikel gaan we in op de (eventuele) juistheid van een derde definitie van tantra, namelijk Tantra als zijnde religie. Een belangrijk verschil tussen een filosofie en een religie is het element van geloof. Een religie wordt omschreven als zijnde een vorm van zingeving of een geloof, waarin een God of Hogere Macht centraal staat. Een hoger ‘iets’ wordt aanbeden en vaak wordt hier stoffelijk/materieel uiting aan gegeven in de vorm van kerken, tempels, beelden en boeken of geschriften etc.

Archeologisch bewijs dat een dergelijke vorm van Tantra heeft bestaan vinden wij bij de beroemde tempels van Khaijuraho in Madhya Pradesh, die demonstreren hoe in Middeleeuws India Tantra door hele dynastieën werd omarmd. Een oudere vondst is de zogenaamde Mohenjo-dharo zegel waar een figuur op getekend staat met een recht overeind staande fallus (penis) zittende in een geavanceerde yoga-pose. De dieren en andere kenmerken die om het semi-menselijke figuur heen zijn getekend zouden kunnen duiden op een sjamanistische oorsprong, waar Tantra wellicht uit ontstaan zou kunnen zijn. Hoewel deze vondst geen directe aanwijzing is naar het zijn van Tantra als religie, geeft het ons wel inzicht in de oorsprong en de datering ervan. Sjamanisme en religie verschillen in die zin van elkaar dat men het Goddelijke niet toespreekt via een tempel of een kerk maar direct door een mens laat komen, namelijk de sjamaan. Ook ontvangt men de kennis direct. Sjamanisme wordt vaak gestigmatiseerd als een verouderde heling methode, die berust op suggesties en bijgeloof. Tantra is echter veel meer dan dat.

Tantra is nauw vervlochten met de Hindu religie alsook met het Boeddhisme. Interessant is ook de aanwijzing dat in Mayahana Boeddhisme, een stroming die gezien wordt als het originele Indiase Boeddhisme, voor de migratie naar Oost-Azië, een periode wordt onderscheiden die Tantra Yana genoemd wordt, vertaald ‘het wiel van Tantra’. Dit was tussen de 6e en 7e eeuw na Christus. Het zou erop kunnen duiden dat het Boeddhisme ontstaan is uit Tantra, of dat Tantra ontstaan zou zijn uit het Boeddhisme, maar er zijn ook aanwijzingen dat het ontstaan zou zijn uit de heilige geschriften van de Hindu, de Vedas. Tantra zou in ieder geval zijn oorsprong vinden voor het Hindu-tijdperk in West-India, in de Harrappan of de Indus-Vallei cultuur, rondom de rivier Saraswati. In de Tantrische geschriften worden referenties naar deze rivier gevonden, waar in de Hindu cultuur referenties naar de Ganges rivier gevonden worden. De Indus-Vallei cultuur was zeer geavanceerd met nette huizen en riolering in de gehele stad. Ook trokken ze over zee en verspreiden hun cultuur zonder oorlogsvoering. Toen de rivier opdroogde verdween ook de cultuur.

Het is erg jammer dat in het huidige paradigma men zo weinig interesse heeft in de grote hoeveelheid geschriften van Tantra die uit de 5e tot 9e eeuw na Christus dateren, terwijl in werkelijkheid Tantra behoort tot de belangrijkste Indiase Tradities en de praktische uiting van de Vedische traditie representeert. Als religie zijnde zou Tantra dan ook onder de belangrijkste Vedische tak geschaard worden. Binnen Tantra aanbidt men dezelfde Goden als in de Vedische religie, namelijk Shiva en Shakti. Ook wordt er een groot belang gehecht aan ‘Bali’ en dierlijke offers. In het navolgende gaan we kort in op deze geschriften en hun indeling en betekenis.

In deze geschriften vinden we de betekenis van Tantra. Tantra is afgeleid van twee woorden namelijk Tattva en Mantra. Tattva betekent de wetenschap van de kosmische principes en mantra refereert naar de wetenschap van mystieke geluiden en vibraties. Tantra is aldus de toepassing van kosmische wetenschappen met de visie op het bereiken van spirituele ascensie. In andere zin refereert Tantra naar het geschrift in welke het licht van wetenschap wordt beschreven: Tanyate vistaryate anemna iti tantram. Er zijn twee scholen binnen de Indiase geschriften: agama en nigama. Agama’s beschrijven openbaringen. Nigama’s beschrijven tradities. Tantra behoort tot de Agama. Er zijn 18 Agama’s die ook wel Shiva tantra’s genoemd worden en zijn ritualistisch van aard.
Er zijn drie verschillende tantrische tradities te onderscheiden; Dakshina, Vama en Madhyama. Ze representeren de drie Shakti’s, of krachten, die behoren tot Shiva en worden gekarakteriseerd door de drie gunas, kwaliteiten; sattva, rajas en tapas. De Dakshina traditie, gekarakteriseerd door de Sattva tak van tantra is bedoeld voor een goed doel, de Madyama die gekenmerkt wordt door de rajas is van gemixte aard en de Vama die gekenmerkt wordt door de tapas behoort tot de meest onzuivere vorm van Tantra. Zo blijkt dus dat Tantra een zeer uitgewerkt geloof is, waar ook (een) God(en) centraal staan.

Graag vullen wij dit aan met een bijzonder element wat gevonden wordt in het geloof van Tantra.

Het bijzondere aan Tantra is dat Tantra de persoon/mens in al zijn facetten in acht neemt. Waar andere spirituele tradities en religies (materiele) verlangens van de mens niet favoriseren, ziet Tantra deze als bij de mens horend en bij zijn ervaring op aarde. De meeste religies en tradities sluiten uit dat spirituele ascensie, groei en vorming en materiele verlangens naast elkaar kunnen bestaan. Dit zorgt vaak voor een eeuwig durende innerlijke strijd. Tantra voorkomt dit door beide impulsen van de mens, namelijk zijn interesse voor spiritualiteit alsook zijn wil om zijn verlangens te vervullen te erkennen. Tantra heeft ook de betekenis van ‘verstrengelen’, ‘uitbreiden’ en ‘verspreiden’. Overigens wordt een dergelijk uitgangspunt ook gevonden bij de Maya’s die vergevorderde astrologische kennis bezaten. In de astrologie wordt niet alleen van het spirituele uit gegaan, maar ook het fysieke of materiele. De wijsheid van de tantrische meesters is dat de stof van het leven alleen voor vervulling kan zorgen als de draden volgens het juiste patroon met elkaar verweven zijn, zoals ontworpen door de natuur. Als we jong zijn dan zit dit patroon nog goed, maar naarmate we ouder worden komen er scheurtjes in: onwetendheid, verlangen, affectie, angst en verkeerde ideeën over onszelf en anderen zorgen voor oneffenheden in het patroon. Tantra sadhana, of oefening, weeft dit patroon opnieuw en kan deze oneffenheden herstellen. Een breed spectrum aan wetenschap behorende tot yoga, kundalini yoga, mudras, astrologie, alchemie, visualisatie, mantras, ayurveda en diverse esoterie om aardse en spirituele welvaart te generen, sluiten naadloos aan op de Tantrische disciplines. Hieronder volgen een aantal uitgangspunten/ideeen die refereren naar deze disciplines, maar voortkomen uit de openbaringen:

• Het idee dat wij als mensen een veel groter potentieel van wetenschap en bestaansvreugde hebben dan wat gewoonlijk ervaren wordt.
• De zoektocht naar andere staten van bewustzijn om dit (slapende potentieel) te kunnen activeren.
• De erkenning van seksuele energie als de wortel/grond van het bewustzijn.
• De voorkeur voor de studie en het gebruik van het lichaam, het emotioneel en irrationele boven het rationele en abstracte.
• Communicaties op symbolische niveaus gericht tot het onbewuste.
• Het esoterische of inleidende karakter.

Terugkomend op de vraag of Tantra een religie is, zouden wij eigenlijk moeten stellen dat Tantra een zeer uitgebreide en geavanceerde religie is. Zeer kort concluderend heeft Tantra als religie zich niet alleen geuit in Tempels en geschriften, maar ook in technieken en kennis om de mens daadwerkelijk nader tot het beeld van God waarin hij geschapen is te kunnen brengen. Wij gaan hier graag dieper op in in een volgend artikel.